چاپ سیلک و چاپ سیلک اسکرین

«چاپ سیلک» یکی از روش‌های چاپ تصویر است. وسایل اولیه برای استفاده از این روش پارچه یا توری با سوراخ‌های بسیار ریز می‌باشد. باید پارچه توری در قابی ثابت گردد و تصویر مورد نظر بر روی این توری نقش بندد. سپس با ماده‌ای مسدود کننده بخش‌هایی از تصویر که نباید رنگ بخورد پوشیده می‌شود. به این قاب توری، «شابلون یا کلیشه» گویند. سپس با فشار کاردک یا غلتک، رنگ را به سطح چاپ شونده منتقل می‌کنند. باید رنگ فقط از بخش‌هایی که مسدود نشده است به کاغذ یا سطح چاپ شونده منتقل گردد و تصویر روی آن ظاهر شود.

اولین بار، روش چاپ سیلک در ژاپن انجام شد. گفتنی است در آن زمان از پارچه‌های ابریشمی برای چاپ استفاده می‌شد از اینرو به این روش سیلک (به معنی ابریشم) گفته می‌شد. هنوز هم در برخی نقاط جهان این روش استفاده می‌شود زیرا به اندازه چاپ سیلک، هیچ روش چاپی نمی‌تواند مرکب را بر روی سطح منتقل کند و گاهی لازم است تا در چاپ، از مقادیر زیادی مرکب استفاده شود. بنابراین چاپ سیلک یکی از بهترین‌ها محسوب می‌شود.

لازم به توضیح است می‌توان با این روش بر روی مواد مختلف چاپ های تک رنگ یا چند رنگ اجرا کرد. با استفاده از روش سیلک اسکرین می‌توان بر روی انواع مواد مانند پارچه و چینی و سرامیک و فلز و غیره تصویر چاپ نمود. با این چاپ می‌توان بر روی اجسام با شکل‌های مدور و غیر مسطح نیز چاپ نمود که در بین روش‌های چاپی از این نظر منحصربه فرد است. از این نوع چاپ می‌توان برای چاپ تبلیغاتی بر روی اشیای گوناگون نظیر تقویم، سررسید، لیوان و کاغذ بهره گرفت.

این نوع چاپ سیلک از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیز هست زیرا کار در این زمینه، به سرمایه اندکی نیاز دارد. از اینرو می‌توان کارگاه چاپ سیلک برای صنایع دستی (روی انواع پارچه و لباس) را به راحتی راه اندازی نمود.

دامنهٔ کاربرد این چاپ گسترده است. ساده‌ترین و ارزانترین حالت این چاپ به عنوان چاپ صنعتی و در مورد کالاهای مصرفی بکار می‌رود و پیچیده‌ترین و پیشرفته‌ترین حالت آن برای خلق آثار هنری کاربرد دارد. خوب است بدانید با کمک این روش چاپ می‌توان تصاویری بر روی شیشه‌های شیر پاستوریزه، انواع مواد مانند پارچه و چینی و سرامیک و فلز و تابلوهای راهنمایی و رانندگی، تابلوهای اسامی خیابان‌ها و پلاک منازل، حروف روی دستگاه‌های صوتی و انواع لوازم و وسایل زندگی گرفته تا برخی از پوسترهای تبلیغاتی و کارهای هنری و غیره تصویر حک نمود. با استفاده از این روش می‌توان بر روی اجسام با شکل‌های مدور و غیر مسطح نیز چاپ کرد که بسیار منحصربه فرد است.

چاپ سیلک دارای ابزار ساده‌ای می‌باشد و فقط به مهارت درطراحی، آشنایی با رنگ‌ها ونهایتا خلاقیت وایجاد زیبایی‌ها نیاز دارد.

مزایای چاپ سیلک:

• مهم‌ترین مزیت چاپ سیلک سادگی این روش است.
• نسبت به باقی روش‌های چاپ بر روی لباس، قیمت تمام شده چاپ سیلک ارزان‌تر است. از نظر اقتصادی چاپ سیلک مقرون به صرفه است زیرا کار در این زمینه به سرمایه اندکی نیاز دارد و به آسانی می‌توان کارگاه چاپ سیلک برای صنایع دستی راه اندازی نمود.
• به کمک چاپ سیلک امکان طراحی بر روی مواد مختلفی نظیر نایلکس و نایلون، تقویم دیواری، چرم، مقوا، کفش، کیف، جعبه‌های مختلف از جنس کارتن، تابلوهای هنری، گونی، پارچه و البسه و …وجود دارد.

معایب چاپ سیلک:

• گفتنی است چاپ سیلک دارای معایبی نیز هست که نمی‌توان از آن غافل شد از جمله سرعت پایین چاپ و داشتن محدودیت در رزولیشن و کیفیت نهایی محصول.
• محدودیت ترکیب رنگ‌های چاپ باعث گشته آیت تا از امتیازات این روش کاسته شود. به عنوان نمونه در هنگام شستن دارو بعد از نور دادن، گاهی دارو بیش از حد پاک می‌گردد که ممکن است این اتفاق به دلیل نوردهی کم، فاصله زیاد لامپ و طرح و یا عدم ترکیب صحیح دارو رخ دهد. همچنین در برخی مواقع پس از نور دهی لازم است که دارو خوب باید پاک شود که این امر صورت نمی‌گیرد.

انواع مختلف چاپ سیلک:

• چاپ معمولی
• چاپ با لاک حساس برجسته آبی
• چاپ ترام
• چاپ پلاستی زول
• و…

روش‌های استفاده از چاپ سیلک بر روی پارچه:

• در روش اول می‌لازم است ابتدا پارچه توری یا شابلون را تهیه نموده و طرح مد نظر را بر روی کاغذ طراحی کرد. سپس باید این طرح را بر روی پارچه گذاشته و شابلون را روی آن قرار داد و به طور دلخواه تصویر را بر روی لباس طراحی نمود.
• در روش دوم باید لاک‌های مخصوص چاپ بر روی پارچه را تهیه و توسط آن به گونه‌ای سوراخ‌های شابلون پر گردد تا طرح مورد نظر ایجاد شود. این روش آسان‌تر از شیوه قبلی است. می‌توان در انتهای کار لاک موجود در شابلون را به وسیله تینر از بین برد.
• گفتنی است روش سوم چاپ، نسبت به دو روش قبلی هزینه بیشتری دارد. در این روش، تمامی قاب با لاک پر می‌گردد و بعد لاک حساس به نور را در مکان تاریکی به قاب زده و طرح مد نظر را بر روی کاغذ کالک ایجاد می‌شود. در ادامه کار قاب یا شابلون را بر روی یک میز نور قرار داده به گونه‌ای که نور آن در زیر قاب تنظیم شود و با لاک برخورد کند. طرح مورد نظر پس از چند دقیقه بر روی پارچه حک و کار چاپ انجام می‌شود.

چاپ سیلک دستی:

چاپ سیلک به دو شکل انجام می‌شود: دستی و ماشینی. گفتنی است در چاپ دستی می‌توان از شابلون یا کلیشه چاپ استفاده نمود که در آن 3 روش میز نور، قید نور و شابلون ساز استفاده می‌شود. در روش دستی، ابتدا یک لایه نازک شابلون یا قاب تهیه شود و بعد لایه نازکی از لاک حساس بر روی آن کشیده شده و با پرینت، طرح را در درون دستگاه چاپ دستی قرار می‌دهند. طرح مد نظر توسط دستگاه چاپ سیلک بر روی توری حک می‌گردد. در هنگام آماده شدن شابلون طرح، دیگر به دستگاه سیلک دستی نیازی نیست و سایر مراحل کاردک رنگ کشی، گذاشتن شابلون و جمع کردن سطح صاف به شکل دستی انجام می‌گیرد.

انواع چاپ سیلک دستی:

لازم به توضیح است چاپ سیلک دستی به دو روش کاربردی و هنری تقسیم بندی می‌شود.

• روش کاربردی: در این روش، فرد هنرمند نقش اصلی را ایفا می‌کند و تمامی مراحل ساخت، آماده سازی لوحه چاپی، انتقال طرح و مراحل تکثیر بر عهده وی می‌باشد.
• روش هنری: در این روش، مشتری هیچ نقشی در طرح نداشته و هنرمند از قبل کار خود را آماده کرده است.

شرحی بر چاپ سیلک اسکرین:

چاپ سیلک اسکرین نوع پیشرفته‌تری از چاپ با اِستنسیل (stencil) می‌باشد که در اوایل قرن کنون باب شد. این چاپ در ابتدا بیشتر کاربرد تبلیغاتی و نمایشی داشت و از چند دههٔ قبل، هنرمندان به آن نام سری گرافی (serigraphy) دادند. یکی از ساده‌ترین شیوه‌های نسخه برداری چاپ با اِستنسیل می‌باشد. اِستنسیل به ورقه‌ای گفته می‌شود که حروف یا طرح در روی آن حکاکی شده و با مالیدن یا پاشیدن مرکب یا رنگ بر روی آن، شکل حروف یا طرح بر روی سطح زیرین ظاهر می‌گردد. به این ورقه، فرآیند چاپ به وسیله این ورقه و نقش حاصل از این شیوهٔ چاپ «اِستنسیل» گفته می‌شود.

در چین، ژاپن و مصر قدیم چاپ اِستنسیل متداول بوده است. نمونه‌هایی از این چاپ در دیوار بزرگ چین اهرام ثلاثه مصر بدست آمده است. عموماً بسیاری از تصویرهای بودا توسط چاپ اِستنسیل تهیه می‌شده‌اند. چاپ اِستنسیل در مشرق زمین فنی متداول و شناخته شده بود؛ چه برای مقاصد هنری و چه برای مقاصد تجاری مثل نقاشی بر روی پارچه‌های مصرفی. اما در مغرب زمین چاپ اِستنسیل بیشتر جنبهٔ مادی و مصرفی داشت. در قرن 17 در کشورهای فرانسه و انگلستان و در قرون 18 و 19 در آمریکای شمالی، از اِستنسیل برای طراحی کاغذهای دیواری استفاده می‌شد.

بر طبق اسناد تاریخی در ابتدا برای ساختن اِستنسیل از برگ‌های پاپیروس، پوست حیوانات و پارچه استفاده می‌شده است و بعدها برای ایجاد نقوش پیچیده‌تر، از اِستنسیل‌های ظریف‌تر بهره گرفته می‌شد. استفاده از شبکهٔ نخ‌های ابریشم برای جلوگیری از پاره شدن چنین اِستنسیل‌هایی روایج یافت. برای چنین عملی، دو ورقه را هم زمان بریده و شبکهٔ نخ‌های ابریشم را مابین این دو ورقه قرار می‌دادند. بعداً ها مرسوم شد که به جای شبکهٔ نخ‌های ابریشم، یک تکه پارچهٔ ابریشمین را به پشت ورقهٔ اِستنسیل بچسپانند و یا پارچه ابریشمین را بر روی یک کلاف چوبی بکشند.

در این زمان سیر تحول چاپ اِستنسیل به چاپ سیلک اسکرین آغاز شد. در واقع می‌توان گفت سیلک اسکرین نام خود را از پارچهٔ ابریشمین نازک مشبکی گرفته است که با اتصال به کلاف، به عنوان تکیه گاهی برای ورقهٔ اِستنسیل بکار می‌رود. ورقهٔ اِستنسیل به این شبکهٔ ابریشمین چسبانده می‌شود. شایان ذکر است شبکهٔ مشبک ابریشمی، رنگ یا مرکب را از خود عبور می‌دهد، اما ورقه اِستنسیل آن را نگاه می‌دارد.

سیر تحول چاپ اِستنسیل به سیلک اسکرین:

«ساموئل سیمون» انگلیسی در ۱۹۰۷ استفاده از سیلک اسکرین را به نام خود ثبت نمود. او از قلم موی نقاشی برای کشیدن مرکب بر روی اِستنسیل استفاده می‌کرد. پس از آن گروهی از هنرمندان آمریکایی در سال ۱۹۳۶، «سری گرافی» را شکل دادند. در این زمان از سیلک اسکرین برای اهداف غیر تجاری استفاده می‌شد. هنر سری گرافی توسط عده‌ای از نقاشان برجسته معاصر اعتبار زیادی یافت. از مروّجان این هنر می‌توان به «ویکتور وازارلی» در فرانسه، «ادواردو پائولوزی» و «بریجت ریلی» در انگلستان و «جیم دین»، «کلاس اولدنبرگ» و «اندی وارهول» در ایالات متحده اشاره نمود.